د. عمر عبد العزيز
سید قطب یەكێكە لە كەسایەتییە كەموێنەكانی سەردەمی هاوچەرخ، كە توانی لە كەمترین تەمەندا گۆشەكانی خەباتی سیاسی‌و هزرو بیرو ئەدەب‌و ڕەخنەو هونەرو پەروەردەو بانگەواز بنەخشێنێ و قەشەنگترین تابلۆیان لێ پێكبهێنێت.
سید قطب ـ بە دانپێدانانی سەرجەم ڕەخنەگرە هاوچەرخەكان، تەنانەت لە نەیارانیشی ـ ناسكترین ئەدیب و ئەكادیمیترین نووسەرو نوێگەرترین بيرمەندو سەرکەوتووترین موفەسسیرو لێزانترین دەروون‌و كۆمەڵناس و بەسۆزترین و كاریگەرترین بانگخواز بوو. چالاکترین هونەرمەندی نەخشەكێشی ڕەسەنایەتی و هاوچەرخێتی بوو. هەروەكو لە بواری خەباتی خواناسیدا سەروەری شەهیدانی نیوسەدەی دوایی بیستەم بوو.
سید قطب ئەو پیاوە بوو كە بەشەوقەوە تامەزرۆی گەیشتنەوە بە خوا بوو. (أحمد رائف) دەڵێت: “لە زینداندا هەلێكم بۆ ڕەخساو چاوم كەوت بە سەیدو لێمپرسی: چاوەڕێی چیت؟ گوتی: انتظر الوفود علی ربی!” چاوەڕێم بە نوێنەرایەتی میللەتەكەم بچمەوە خزمەتی پەروەردگارم.” (البوابة السودا‌ء/ أحمد رائف، لا: 223).
سید قطب (لەژێرسایەكانی قورئان)دا (وێنەكێشانی هونەریی قورئان)و (چەشمەندازەكانی دواڕۆژ)ی دەرخست‌و (تایبەتمەندییەكانی بۆچوونی ئیسلامیی) ناساندو (ئەم دینە)ی پێناس كردەوەو (دادپەروەری كۆمەڵایەتی) بە جیهان نیشان داو كاروانی (بەرەو كۆمەڵگەی ئیسلامیی) خستەڕێ‌‌و سەلماندی كە (داهاتوو بۆ ئیسلامە)و (مەشخەڵەكانی ڕێ)ی بۆ داهاتوو، لە سەرەڕێی كاروانی باوەڕدارانی سەردەمدا، داچەقاند.
سید قطب ئەو خواناسە نەترسە بوو سەرەڕای ئەوە كە دەیزانی جیهانیی ئیسلامیی زۆر پێویستی بە كەسانێكی وەك ئەوە، بەڵام بڕیاری دا وانەكانی كورت كاتەوەو لە هەڵوێستێكی جوامێرانەی مێژووییدا، سەروەری بۆ خۆی‌و ڕێبازەكەی‌و سەرمەشقیی بۆ هاوڕێبازانی، بكاتە دیاری‌و دوا وانە، بۆیە ئامادە نەبوو لەبەردەم (طاغوتەكان)دا بڵێ: (بەڵێ)و خۆی گوتەنی بە خوێن‌و مەرگی خۆی، گیانی كرد بە بەری قسەو گوفتارەكانیدا.
سید قطب بە شایەتی گەورە ڕەخنەگرانێكی وەك عەققادو طه حسین و ئەحمەد ئەمین و گەورە ئەدیبانێكی وەك تەوفیق حەكیم و بها‌ء الأمیری و نەدەوی و نەجیب گەیلانی و یوسف العظم و بانگخوازو بیرمەندانێكی وەك قەرەضاوی و تەلمەسانی و عەطارو طەنطاوی.. یەكێكە لەو كەسایەتیيە نایابانەی كە كتێبخانەی ئەدەب بە گشتیی‌و فیكری ئیسلامیى بەتایبەتی دەوڵەمەند كردو هەرگیز توێژەرو ڕوناكبیرەكانی ئەم سەردەمە لێیان دەستبەردار نابن.
سید قطب ئەو موجاهیدە كۆڵنەدەرو چاونەترسە بوو، كە كاتێك محەممەد مەحمود پاشای سەرەكوەزیرانی میصر ڕایگەیاند: بە دەستێكی ئاسنین دەدەین لەو كەسانەی دژی دەسەڵات بن.. سید لە وەڵامیدا گوتی: “ئەی خاوەن دەستی ئاسنین! ئەگەر لەو دەستە ئاسنینەی خۆت ورد ببیتەوە، دەبینیت كە ژەنگی هێناوەو داڕزاوە..” بۆیە مەحمود پاشا ناردییە دووی سەیدو وتی: ئەم كابرا چكۆلەیەیە كە دژی من دەدوێ؟ سەید فەرمووی: بەڵێ. پاشا گوتی: جا بۆ وا بە توندی؟ سەید وتی: وا بە باش دەزانم.. بۆیە سەرەكوەزیران كەوتە تێڕامانێكی قووڵ و وتی: بڕۆ كوڕم! چۆن دەڵێی بڵێ”. (سید قطب، یوسف العظم).
سید قطب ئەو ڕوناكبیرە بوو كە كاتێك قوتابی كۆلیژی (دار العلوم) بوو، چەندین جار ڕەخنەی لە بەرنامەی وانه‌كان گرت‌و پڕۆژەو پێشنیاری گۆڕینی خستە بەردەستی لێپرسراوان. (نقد كتاب مستقبل الثقافة فی مصر، لا: 64). لەو لاشەوە لە كۆڕی زاناو مزگەوتەكاندا هەر لە منداڵییەوە فێری ڕەخنەی فیكریی‌و توێژینەوەی بابەتە ئیسلامییەكان بوو بوو.. لە تەمەنی (10) ساڵیدا مامۆستایەكی مزگەوت سورەتی (الكهف)ی خوێندەوەو وتی: [ذلك ما كنا نبغ]، (سید)ی منداڵ لێی پرسی: مامۆستا! بە بێ بوونی ئامڕازی جەزم، بۆچی پیتی (ێ)ی (نبغی) لابراوە؟!
سید قطب ئەو شاعیرە ڕەخنەگرە بوو كە كاتێك بابەتی (مهمة الشاعر في الحیاة)ی لە (دار العلوم) پێشكەش كرد، ڕەخنەیەكی بابەتیی و زانستییانەی لە چەند شیعرێكی میری شاعیرانی عەرەب (ئەحمەد شەوقی) گرت، بە ڕادەیەك كە مامۆستاكەی وتی: “لقد نقب سید في شعر شوقي حتی أخرج منه سقطات لا یسلم منها فحل من فحول الشعراء في أی عصر أو فی أیة أمة”. بۆیە دواتر هەمان مامۆستا وتی: “إنی أعد سید قطب مفخرة من مفاخر دار العلوم، وأعني بها دار الحكمة والأدب” (مهمة الشاعر في الحیاة- سید قطب) لا: 10. هەر ئەو هەستە ئەدەبيی‌و لێهاتنە فیكرییەش بوو، هانی دا كە لەگەڵ دوو هاوەڵی كۆلیژیدا كۆمەڵەی (دار العلوم) لە ساڵی (1933ز)دا پێكبهێنن‌و گۆڤارێك بە هەمان ناوەوە دەربكەن.
سید قطب ئەو توێژەرو سیاسی و كۆمەڵناسە وردبینە بوو كە كاتێك لە ئەمریكا بوو، بە كاردانەوەی هەواڵی شەهیدبوونی ڕابەری برایانی موسڵمان (حەسەن بەننا) لەو وڵاتە، خاڵی وەرچەرخانێك ڕووی كردە تەمەنی‌و لە حەقانيیەتی كێشەو مشت‌ومڕی نێوان زلهێزان‌و وڵات‌و گەلانی هەژار، تێگەیشت.
سید قطب ئەو پیاوە ڕەوشتبەرزە بوو كە كاتێك بە غەریبیی لە ناو كەشتیداو لە ئۆقیانوسدا بەرەو ئەمریكا كەوتە ڕێ، ئافرەتێكی جوانی ئەوروپی لە شەوێكی تاریكدا بە نیوە پۆشاكێكی وروژێنەرەوە خۆی كرد بە ژورەكەیداو داوای لێكرد ئەو شەوە لەگەڵیدا بمێنێتەوە، بەڵام ئەو لە ترسی خوای بەئاگا كردییە دەرەوەو دەرگای لێ داخست‌و گرەوی لە شەیتان بردەوە. (أمریكا من الداخل بمنظار سید قطب، صلاح الخالدی، لا: 27). بۆیە دەنگی فیطرەتی هەر ئەو شەوە جووڵاو بۆ خۆی دەڵێت: “ئایا كە دەچم بۆ ئەمریكا، بۆ ئەوە دەچم وەك سەرلێشێواوەكان بخۆم و بخۆمەوەو بخەوم، یان ئەبێت بە چەند تایبەتمەندییەك جیاواز بم، كە ئیسلام و ڕێكارەكانی فێرم دەكەن؟ بۆ خۆم بڕیارم دا پیاوی دووەمیان بم !! (أمریكا من الداخل بمنظار سید قطب، صلاح الخالدی، لا: 21(.
سید قطب ئەو ئەدیبە بوو كە لە دەلاقەی هەستی ئەدەبییەوە سەری دا لە پێشانگای پڕ لە تابلۆ هونەرییەكانی قورئان‌و هەر وەكو عەلی طەنطاوی ئەدیب دەڵێت: “سەید بە هەستە ئەدەبیەكەی كلیلێكی دەستكەوت كە نهێنییە جوانكارییەكانی قورئانی پێ دۆزییەوەو وا نازانم كەسێكی تر پێش ئەو كلیلی وای دەستكەوتبێت”. (سید قطب- الخالدی لا: 270). بۆیە لەسەر سەكۆی ئەدەبی نوێی عەرەبی‌و ئیسلامیی لە ساڵی (1945ز)دا پڕۆژەیەكی نوێی پێشنیار كرد بە ناوی (مكتبة القرآن الجدیدة)و بە كتێبی (التصویر الفني في القرآن) و (مشاهد القیامة في القرآن)، دەستی پێكرد.
سەید لە كاروانی موجاهیداندا:
سەیدی هەست ناسك، كە دڵنیابوو دەبێت بەرامبەر ئاین‌و گەل‌و وڵاتەكەی ئەركی خۆی بەرێتە سەر، ساڵی (1953ز) پەیوەندیی كرد بە (كۆمەڵی برایانی موسڵمان)ەوەو پەیمانی دا كە خەبات‌و جیهاد لە ڕێی ئیسلامدا بكاتە ڕێبازی ژیانی‌و لەگەڵ براو خوشكەكانی دروشمی (الجهاد سبیلنا)ی وتەوەو تینێكی زیاتری بە ڕەوتی ئەو كاروانە موجاهیدە بەخشی.. هەر لەو كاتەشەوە سەید گۆشەیەكی نوێ‌باوو تازەبابەتی لە مەكتەبەی ئیسلامیدا زیاد كرد، كە ئەویش گۆشەی (توێژینەوەی فیكرییە بۆ كاروباری حەرەكبی).. ئەو توانی لەو بوارەدا ئەركە بانگخوازیی‌و حەرەكییەكان گرێ بدات بە چەمكە ئیمانیی‌و عەقیدەییەكانەوەو لە ڕوانگەی قورئانەوە بۆچوونەكانی بزاڤی ئیسلامیی قووڵ بكاتەوە. سەید لەبەر ئەو لێهاتنەى كرایە سەرنووسەری ڕۆژنامەی (الإخوان)و پاشان وتاری (سێ شەممە)ی مەڵبەندی گشتی درا پێی، كە پێشتر پێشەوا (بەننا) دەیبرد بەڕێوە.
دەستگیركردنی و شەهیدبوونی:
سەید قوطب سێ جار ده‌ستگیركراوە.. لە (15ینایر/1954ز) پاش ئەوەی كە سەرانی شۆڕشی میصری بڕیاری هەڵوەشاندنەوەی (ئيخوان)یان دا.. بەڵام پاش خۆپیشاندانێكی فراوانی جەماوەریی، حكومەت ناچاربوو كە سەیدو زۆرێك لە گیراوەكان ئازاد بكات. بەڵام بۆ دووەم جار لە (10ی 1954ز)دا گیرایەوە تا ساڵی (1964ز) واتە زیاد لە نۆ ساڵ لە زینداندا مایەوە..
هەوڵی بەردانی (سەید):
لە عێراقدا سەركردایەتی كۆمەڵی (برایان) لە ڕێی زانای پایەبەرزی عێراقی (ئەمجەد زەهاوی)یەوە ـ كە خۆیشی یەكێك بوو لە دامەزرێنەران ـ هەوڵێكی زۆریان دا بۆ بەردانی سەید، چونكە زانیبوویان كە لە بارێكی هێجگار گرانی تەندروستیدا بوو و تووشی چەندین نەخۆشیی بوو بوو.. سەید خۆی دەڵێت: “بەڕێز مامۆستا ئەمجەد زەهاوی بە سەرۆكی عێراق عبد السلام عارفی وتبوو: بەشكو بە جەمال عبد الناصر ڕاگەیەنیت كە سەید قوتب بەربدرێت، دیار بوو عبد السلام عارف ئامادەیی خۆی دەربڕی بوو و داوای لە عبد الناصر كردبوو، ئەویش بە بڕیارێكی تايبەت بە پاساوی تەندروستی لە (1964ز) بڕیاری ئازادكردنی دابوو. شایانی باسە عبد السلام عارف كاتێك لە سەردەمی عبد الكریم قاسمی سەرۆكی عێراقی پێش خۆیدا زیندان بوو، هیچ هاوڕێیەكی نەبوو جگە لە (في ظلال القرآن) كە دیار بوو سوودی لێ وەرگرتبوو..” (لماذا أعدموني- سید قطب، لا: 73(.
سەید بۆ جاری سێیەم لە (9/8/1965ز) گیرایەوە، تا ڕۆژی شەهید بوونی لە (29/8/1966ز)دا. شایانی باسە ئەم دەستگیركردنەی دوایی بە فەرمانی شەخصى (جمال عبد الناصر) بوو ـ سەرۆكی میصرـ كە لە مۆسكۆوە دەریكرد.. كاتێك كە لە مۆسكۆ بوو لەگەڵ قوتابییە عەرەبەكاندا كۆبووەوەو ڕایگەیاند كە ــ گوایەــ پیلانێكی گەورە لەسەر دەستی (ئیخوان) كەشف كراوە، دەبێ پیلانگێڕان سزابدرێن. هەر لەوێ دەریخست كە ئەو دیارییەی پێشكەش بە ئاغایانی سۆڤییەتى كردووە.
بەو شێوەیە دەركەوت كە چۆن (عبد الناصر) ڕاستەوخۆ پاش كۆبوونەوەكانی لەگەڵ سەركردەكانی سۆڤیێت، بڕیاری لێدانی (برایان)ی داو بە فەوریش دەستی پێكرد، بۆیە كاتێك كاسەلێسانی چاویان پێكەوت، هاواریان كرد (شنق.. شنق یا جمال، لا رجعیة ولا إسلام): (لەسێدارە بدە.. لەسێدارە بدە جەمال! نەخێر بۆ كۆنەپەرستیی، نەخێر بۆ ئیسلام) بەڵێ ئەمە دروشم و هوتافی ڕێكخستنی (الاتحاد الاشتراكی العربی)یەكەی جەمال بوو. هەر لەو ڕۆژەشەوە ڕۆژنامە ئەڵقە لەگوێكان دەستیان كردە هەڵبەستنى تۆمەت‌و باسی پیلانی كودەتاكردن و ڕژێم گۆڕین و دنیا كاولكردن و.. هتد.
بۆ نموونە لیژنەی بەناو یاسایی ئەنجومەنی میصری لە ڕاپۆرتێكدا نووسی كە: (سید قطب) ئیددیعای پێغەمبەرایەتی كردووەو (إخوان)ەكانیش ئەمەیان قبوڵ كردووە. ئەمەش فیتنە دەخولقێنێت‌‌و یەكیەتی موسڵمانان دەشێوێنێت! (الموتی یتكلمون، سامی جەوهەر، لا: 93). بەوجۆرە خۆیان كردە خەمخۆری دین‌و خەڵكی‌و پێشەنگانی جیهادو خزمەتیشیان كردە دوژمنی دین‌و میللەت.. بەڵام تۆ بڵێی ڕاستی دەرنەكەوتبێ‌‌و تا ئەو ڕادەیەش خەڵك سادە بووبێت..؟
بەشێك لە ڕاپۆرتی سەید لە زیندانی حەربیدا:
سەید لە زینداندا ڕاپۆرتێكی دوورو درێژی پڕ كردووەتەوە، كە لە كۆتاییەكەیدا دەڵێت: “من گومانم لەوە نییە كە لێدانی كۆمەڵی (برایان)و هەر كۆمەڵێكی ئیسلامیی لەو بابەتە، ئامانجێكی زایۆنیی‌و صەلیبی‌و داگیركەرانەو یەكێكە لە ڕێگەكانی دژایەتی بیروباوەڕو ڕەوشت لە خۆرهەڵاتدا. من دڵنیاشم كە هەوڵ‌و پیلانی زۆر بەردەوام دەبێت. ڕەنگە ناهەقیشیان نەبێت، چونكە بەڕاستی ئەگەر لە بزاڤی ئیسلامیی نەدرێت، پیلانە زایۆنی‌و صەلیبیەكان لە ناوچەكەدا سەرناكەون. من لێرەدا دووپاتی دەكەمەوە كە ئەزموون‌و شێوەی كاری ئەو كۆمەڵە سەركەوتووترین ئەزموونە لە بواری پەروەردەو پێگەیاندندا، لە هەر وڵاتێكدا بزاڤێكی بەو جۆرە نەبێت، ئیسلام بە مانا فراوان‌و واقعییەكەی باس‌و خواسی نامێنێت. ئەمە لەوانەیە دوا وتەی من بێت، چونكە خەریكم پێشوازی دیداری خوا دەكەم، بەڵام بەو قسانە ویژدانم ئاسوودە دەكەم‌و لە دوا چركەدا بانگەواز دەگەیەنم، والسلام علی من اتبع الهدی.” (لماذا أعدمونی؟ سەید قوطب، لا: 94(.
ئەشكەنجەو ئازاردانی سەید:
طاغوتە سەر لێتێكچووەكان لە جێی بەدەنگەوەهاتنی داوای دڵسۆزانەی ئەو كەڵەپیاوە، بە ناشیرینترین شێوە دەستیان كردە هەموو جۆرە ئازاردانێكی گیانیی‌و جەستەیی، بۆ نموونە خوشكەزایەكیان هێنایە بەردەمی‌و تا دوا هەناسە ئەشكەنجەیان داو داوایان دەكرد كە ئیعتراف بكات لەسەر (سەید)، بەڵام تا گیانی دەرچوو هیچی نەدركاند.
خاتوو (زینب الغزالی) ـ كە هاوكات لەگەڵ سەید قوطب زیندانى بووە ـ دەڵێت: “بۆ خۆم چەندین جار گوێم لە ناڵەو نركەی قامچی‌و حەیزەرانی سزادەرو جەللادەكان بوو كە لە پێشەوا (سید قطب)یان دەدا، سەرەڕای ئەوەی نەیدەتوانی بجووڵێت، جەللادەكان زۆریان لێ دەكرد كە ڕا بكات، سەیدیش ناچار خۆی دەكشاندو دەكەوت‌و هەڵدەستایەوە.. ئەمە جگە لە دەیان شێوەی تری ئەشكەنجەی ناشیرین كە لەبەر برینداربوونی هەستی خوێنەر، بە ڕەوا نابینم باسیان بكەم”.
خەوێكى مژدەدەرى سەید قوطب:
دكتۆر عبدالستار فتح الله سەعيد ـ يەكێك لە زانایانی ئەزهەرو ئەندامی پێشووی مەكتەبی ئیرشادی برایان و ئەندامی تۆڕی فیقهیی جیهانیی ـ كە ساڵی (1965ز) لەگەڵ سەید قوطب زيندانيى بووه ـ لە بیروەرییەكانیدا دەگێڕێتەوە، دەڵێت: “لە خەومدا پێپیلکەى ئۆفیسەکەم پڕ بوو لە هەنگوین، بەدوایدا ژوورى ئۆفیسەکەم هەمووى بوو بە هەنگوین و ئەوەندە هەنگوینى دەردا ژوورەکەم پڕ بوو لە هەنگوین، بە دواى ئەوەدا هەنگوین کشا بەرەو شەقامەکەى بەر ماڵمان و هەندێک فڕۆکە هاتن و لە هەنگوینەکەیان بارکرد..” پاشان شێخ عبد الستار دەڵێت: ” ئەو خەوەى سەید هاتە دى و تەفسیرى (فی ظلال القرآن)ەکەى بە هەموو دونیا گەیشت و بە فڕۆکە دەگوازرایەوە بۆ هەموو وڵاتان. جارانیش زانکۆى (ئیمام) ـ مەبەستى زانکۆى ئیمام محەممەد بن سعودە لە شارى (ریاض)ـ نوسخەیەک لەو تەفسیرەى دەدا بە هەموو قوتابییەکى بیانیی..”
(پێگەى (الشاملة) https://al-maktaba.org/book/31871/21600#p2)
عیززەتی ئیماندارانە:
لە سەروبەندی نزیكبوونەوەی لەسێدارەدانی (سەید قوطب)دا، دەسەڵاتدارانی میصرــ كە لە كاردانەوەكانی بڕيارى شەهیدكردنی سەید دەترسان ــ ناردیان بەدوای (حەمیدە قوطب)ى خوشكيداو پێيان ڕاگەياند کە ئاگادارى بکاتەوە ئەگەر دێڕێک بنووسێت و پەشیمانى لە کارەکانى دەرببڕێت, ئازادى دەکەن، بەڵام سەید لە لوتکەى بەرزیی ئیمانەوە, بە نیگەرانییەوە وتى بە خوشکى: “حەمیدە! پەنجەیەک کە شایەتى یەکتایی خواى دابێت و ماناى (لا إله إلا الله)ى پێنووسرابێت، چۆن تەنازولى پێ دەنووسم، من لە چی پەشیمان ببمەوە؟”.
دواتر كە وادەی لەسێدارەدانی نزیكبووەوە، پاش نوێژی بەیانی ڕۆژی (29/8/1966ز)، پاسەوانانی ژوورەكەی دەرگاكەیان كردەوەو وتیان: گوێزراویتەوە بۆ شوێنێكی تر. وتی: شوێنێكی تری دەرەوەی ئەم زیندانەیە، ئاگادارم من بۆ لای پەروەردگارم دەگەڕێمەوە. یەکێك لە پاسەوانەكان پێی سەیر بوو، وتی: كێ ئاگاداری كردویت؟ وتی: پێغەمبەری خوا. پاسەوانەكە ـ كە ئەم بەسەرهاتە دەگێڕێتەوە ـ دەڵێت: سەید وتی: ئەم بەیانییە پێش ئەوەی ئێوە بێن، لە خەومدا بە خزمەتی پێغەمبەری خوا گەیشتم، بە بەرگ و پۆشاكێكی سپی جوانەوە، لەسەر ئەسپێك دابەزی و تەوقەیەكی لەگەڵ كردم و فەرمووی: سەید! مژدەت لێبێت، شەهید دەكرێیت و دەگەڕێیتەوە بۆ بەهەشت.”
كاتێكیش بردیان بۆ سەر سەكۆی لەسێدارەدان، ویستیان توورەكە بكەن بەسەریدا، وتی: “من شەرمم لە مردن لە پێناوی خوادا نیە، بۆچى توورەکە دەکەنە شەرم..؟” لەو كاتەدا لە سیناریۆیەكی تردا، ئەفسەرێكی پلەباڵا خۆی كرد بە هۆڵەكەداو وتی: دەست ڕاگرن! پاشان ڕووی كردە سەید قوطب و وتى: سەيد! من نوێنەرى تایبەتى جەنابى سەرۆک کۆمار (جەمال عبد الناصر)م، ڕاسپێرراوم کە پێتبڵێم: ئەگەر پەشیمانیی دەنووسيت و داواى لێبوردن لە سەرۆک دەکەیت، حوکمى لەسێدارەدانەکەت بۆ سووک دەکرێت! سەید وتى: من لە چی پەشیمان بم، زەمانێکە من ئاوات دەخوازم کە ئەم ڕۆژەم بەنسیب ببێت. ئەو پەنجەیەم کە لە نوێژدا شایەتومانم پێ هێناوە لەسەر وەحدانییەتى خواو یەکتاپەرستى پێ نووسراوەتەوە، چۆن داواى لێبوردنى پێدەنووسم؟ وتیان: دەى ئەگەر پەشیمانیی نانووسێت، داوا بکە لە سەرۆک با ڕەحمێکت پێ بکات و بتبەخشێت. وتى: ئەى داواى ڕەحم بۆ بکەم؟ ئەگەر من لەسەر حەق حوکمى لەسێدارەدانم بۆ دەرچووە، من ڕازیم بە حوکمى حەق. ئەگەر بەناهەقیش حوکمەکەم بۆ دەرچووە، من لەوە گەورەترم کە داواى لێبوردن یان ڕەحمپێکردن لە ناحەق بکەم!.. دواى ئەوەى سووردەبێت لەسەر قسەى خۆى زانایەکى ئەزهەری سەر بە ڕژێم دێننە لاى و داواى لێئەکات شایەتومان بێنێت ـ وەک ڕۆتینێکى بڕیارى دادگا کە لەگەڵ حوکمدراوانى له‌سێداره‌دراودا پەیڕەو دەکرێت ـ بە سەید دەڵێت: شایەتومان بێنە، چونکە لەسێدارەت دەدەن. سەید پێی دەڵێت: تۆیش هاتوویت شانۆگەرییەکە تەواو بکەیت؟ من بە هۆى ماناکردنى شایەتومان و (لا إلە إلا الله)وە لەسێدارە ئەدرێم، بەڵام تۆ نان بەسەر (لا إله إلا الله)وە ئەخۆیت.”! (عملاق الفكر الإسلامی الشهید سید قطب” د. عبد الله عزام).
بەهەر حاڵ وەك زۆرێكی تر لە هاوەڵانی پێش خۆی‌و دوای خۆی، ناوی ئەویش چووە تۆمارگای شەهیدە نەمرەكان‌و وانەی نەمریی شەهادەتی گوتەوەو بەرەو لای خوا كەوتە ڕێ..
كورتە ژیاننامەیەكی سید قطب:
ناوی: سەید قوطب إبراهیم حسین شاذلییەو لە دێی (موشە)ی سەر بە پارێزگای (أسیوط)، لە (9/10/1906ز)دا هاتووەتە دونیا. تا خوێندنی سەرەتایی لەو گوندەدا بووەو لە (10) ساڵیدا هەموو قورئانی پیرۆزى لەبەر کردووە. لە (1920ز)دا چووەتە قاهیرەو لە (مدرسة المعلمین) وەرگیراوە.
لە (1929-1933ز) كۆلیژی (دارالعلوم)ی خوێندووەو (بكالوریۆس)ی لە (آ‌داب)دا وەرگرتووەو شەش ساڵ بووەتە مامۆستا. لە ساڵی (1949و1950ز)دا وەك نێرراوێكی وەزارەتی پەروەردە چووەتە وڵاتە یەکگرتووەکانى ئەمریكا.
لە تەمەنی لاویدا چووەتە حزبی وەفدو ساڵی (1942ز) وازیهێناوە. لەو سەردەمەدا چەندین باس‌و بابەت‌و شیعری لە بڵاوكراوەكانی ئەو حزبەدا بڵاوكردووەتەوە. پاش ئەوە دە ساڵ بەبێ لایەنیی ماوەتەوە. ساڵی (1952ز) پاش گەڕانەوەی لە سەفەری ئەمریكا، پەیوەندیی كردووە بە كۆمەڵی (برایانی موسڵمان)ـەوە.
لە شۆڕشی دژی پادشاییدا بەشداربووەو چالاكیی زۆری نواندووە. بەڵام بووەتە یەكێك لە قوربانییەكانی شۆڕش‌و بە (15) ساڵ زیندانیی حوكم دراوە، پاشان لەبەر تێكچوونی تەندروستی لە ساڵی (1964ز)دا ئازاد كراوە. دواتر بە مۆڵەتی ڕابەری گشتی ئەو كاتەی برایان (حسن الهضیبي) كراوەتە لێپرسراوی ڕێكخستنی تازەی ئەو سەردەمەی برایان.
پاش چەند مانگێك لەگەڵ سەدان كەس لە (برایان) لە (1965ز)دا بۆ جاری سێهەم دەستگیر کراوەتەوەو لە (29/8/1966ز)دا پاش (59) ساڵی تەمەنی پڕ خزمەت شەهید كراوەو ڕووی كردووەتە ژیانی دواڕۆژ.
گۆشەیەك لە كۆنووسی تەحقیقكردن لەگەڵ سەید پێش شەهیدكردنی:
ڕۆژانی (19و20و21/12/1965)و بە درێژایی سێ ڕۆژو دەیان سەعات (صەلاح نەصار)ی سەرۆكی نیابەو سكرتێری تەحقیق، دەستیانكردووە بە پرسیاركردن لە سەید قوطب، ئەمە پوختەی خاڵە گرنگەكانیەتی.. شایانی باسە تەواوی باسەكە بە دەیان لاپەڕەی قەوارە گەورەیە:
پ: لە زینداندا هیچت نووسیوە؟
و: بەڵێ، پوختەكەی كتێبی (مەعالم).
پ: یارمەتی بۆ ڕێكخستنتان لە دەرەوی وڵات دێت، چی دەڵێی؟
و: برامان لە هەموو جیهاندا هەن‌و ئێمە ئیقلیمییەت ناناسین.
پ: جا ئەوە لەگەڵ (وەطەنیەت) دەگونجێت؟
و: وا دەزانم پەیوەندی بیروبڕوا گەورەو پتەوترە لەو پەیوەندییەو جیاوازیی سنوور لەسەر بنەمای ئیقلیمی، دەستكردی داگیركەرەو دەبێت نەمێنێت.
پ: تۆ پەیوەندیی (ئیخوان)ت مەبەستە، نەك ئیسلام؟
و: پەیوەندیی ئیخوان‌و شێوەی كاریان، هەمان ئیسلامە.
پ: ئایا موسڵمانی (ئیخوانی)و غەیرە (ئیخوانی) جیاوازییان هەیە؟
و: (ئیخوان) پڕۆگرامیان هەیە بۆ جێبەجێكردنی ئیسلام، هەركەس ئەو پڕۆگرامەی نەبێت، بێ‌گومان من جیای دەكەمەوە لەگەڵ ئەوان.
پ: وا دەزانی هەركەس (ئیخوان) بوو، لە ڕێی خوادا ئیش دەكات و مەرامی تری نیە.
و: ئیعتبار بە كۆمەڵەكەو ئامانج‌و پڕۆگرامیەتی، تاك نابێتە پێوەری كۆمەڵ!
پ: ئەی بۆ جیاوازیی لەگەڵ موسڵمانان بڕیار دەدەن؟
و: جیاوازیی تاك لە تاك ناخەین، ئیعتبارى کۆمەڵیشم باسکرد.
پ: ڕێگەی ئامانجی كۆتاییتان چیەو ئامانجەكەش كامەیە؟
و: پیادەكردنی حوكمی خوا دوا ئامانجمانە.. ڕێگەشمان پەروەردەی فراوانە.
پ: ئایا تۆ حوكمی ئێستەی وڵات بە جاهلیی دەزانی؟
و: بە غەیرە ئیسلامیی دەزانم!
پ: ئایا كۆمەڵگەی جاهلیی‌و غەیرە ئیسلامیی هەیە؟
و: نەخێر، من ناڵێم كۆمەڵگا غەیرە ئیسلامییە.. بەڵكو كۆمەڵگا دوو جۆرە: جاهلیی‌و ئیسلامی.
پ: بە پێی ئەو دابەشكردنە سیستمی ئێستەی میصر چییە؟
و: جاهلییە.
پ: كەواتە تۆ هەوڵدەدەی بۆ گۆڕینی ڕژێم؟
و: بەڵێ.. بەڵام كاتێک پایەكانی ڕژێمێكی ئیسلامیی بێنە كایەوە!
پ: طاغوت چيیە؟
و: هەر شەریعەتێكی دژ بە خوایە.
پ: دەربارەی (وەطەنیەت) چی دەڵێیت؟
و: (وەطەنیەت) عەقیدەیە، زەوی نیە.. دەبێت چەمكی (وەطەنیەت) لە بازنەی (ئیقلیمیەت) دەربچێت.
پ: ئەی نەتەوەگەریی (قەومییەت)؟
و: وا دەزانم ئەو ئاڵایەش كاتی بەسەرچووە.. جیهان بەرەو بنەمای فیكریی‌و عەقیدەیی دەچێت.. ئێستە (قەومیەتی ئیسلامیی) لەگەڵ سروشتی ئەم چەرخە دەگونجێت.
پ: لایەنگرانت وا دەزانن كۆمەڵگە جاهلییەو ئەوان ئوممەتی ئیماندارن‌و هیچ پەیوەندییان بە دەوڵەت‌و كۆمەڵەوە نیە، چونكە لە (دار الحرب) دەژین؟
و: چەند هەڵە لەو بۆچوونانە هەیە:
یەكەم: ئەوانە پەروەرشیارو پێشەنگن.
دووەم: باسی (دار الحرب) و (دار الإسلام) مەسەلەی فیقهین‌و بۆ ئەم سەردەمە بەكارنایەن‌و لە بواری ئەحكامدا باسكراون..
کۆتایی دەقى لێکۆڵینەوە..
دوو تێبینی:
1ــ تەواوی ئەو كۆنووسى لێکۆڵینەوەیە لە كتێبی (الموتی یتكلمون)ی (سامی جوهر)دا هاتووەو وەرمگێڕاوە بۆ كوردی.
2ــ ئەسڵى ئەم وتارە لە ڕۆژنامەی (یەكگرتوو)، ژمارە (55)، لە (25/8/1995ز)، بڵاو کراوەتەوە.
